Me Sahyadri March 2019

/ Sahyadri Geographic by Vivek Kale
 

 
 


 

Me Sahyadri
March 2019
Volume 6, number 1, # 78
Mysteries of Koyna Valley – Nathachi Paga Caves
Please use minimum 1280 pixel horizontal screen resolution for viewing. Please be patient while all the images in webpage are loaded. Please do not use the images for any commercial use without permission. Text in Marathi and English is not exact translation. Please give sufficient time to allow the photographs to load. Special thanks to all those who helped me during the compilation and for the help and guidance during the activity.
 
देशाची आर्थिक प्रगती व्हावी असे सर्व नागरिकांना वाटणे सहाजिक आहे. अर्थकारणामुळे मिळणारा रोजगार, समृद्धी यासाठी सर्वांनाच आर्थिक प्रगती हवी हवीशी वाटते. आर्थिक प्रगती होताना, त्याचा दिर्घकाळात समाजावर, निसर्गावर, वातावरणावर दुष्परिणाम होणार नाही याची काळजी घेणे महत्वाचे आहे. मनुष्याच्या भावी पिढ्यांना पाणी, शुद्ध हवा, योग्य वातावरण मिळत रहावे अशी भावना मनात रुजणे महत्वाचे आहे. वाढत्या आर्थिक प्रगतीमुळे नैसर्गिक संपदेवर ताण येतो. प्रगतीसाठी प्रदुषण होते. जंगले, माळराने, व इतर अधिवास नष्ट होतात. वसुंधरेवर रहाणाऱ्या इतर जीवांचा मात्र मनुष्य फारसा विचार करत नाही. आर्थिक प्रगती करताना, मनुष्य निसर्गाची हानी करत आहे. मुळताच माणसाला निसर्गाचे महत्व समजणे हे सध्याच्या आपल्या प्रगत जीवनशैली मुळे अवघड झाले आहे. आर्थिक प्रगती, समाजाची प्रगती व निसर्ग संपदेची निगा, यांचा समतोल राखणे काळाची गरज आहे.
सह्याद्री (पश्चिम घाट) हा एक नैसर्गिक संपदेचा, वैविध्यतेचा, भौगोलिक व ऐतिहासिक ठेवा आहे. वाढत्या मानवी अतिक्रमणाचा, सह्याद्रीच्या विविध घटकांवर होणारा दुष्परिणाम भविष्यात आपल्यालाच धोका निर्माण करेल, यात शंका नाही. शुद्ध पाणी, हवा व उर्जा, भावी पिढीला मिळण्यासाठी, नंद्यांचे उगम असलेला सह्याद्री व त्याभागातील जंगले टिकवणे महत्वाचे आहे. सह्याद्रीच्या महत्वाच्या घटकांचे महत्व छायाचित्रांद्वारे प्रकट करण्याचा मी येथे प्रयत्न केला आहे. येथील पक्षी, प्राणी, वनस्पती, अधिवास, किल्ले व लेणी अशा विविध विषयांबद्दल आपण समजुन घेऊ.
As the economic development has taken the center stage, the balance between the environmental sustenance and socio economic development will be under the scanner. As most experts with balanced views have proclaimed, Indian wildlife and ecological system sustenance will be under threat, unless precautions are taken with the help of appropriate research and long term national interests. As we encounter the economic development, many habitats which indirectly or directly help sustainable development will be damaged. The awareness to gauge the success by sustainable development and not by year to year growth is a distant dream any environmentalist will assume in current scenario.
Western ghats, or Sahyadri as we all call it as, is a treasure trove of spectacular landscapes, biodiversity, flora, fauna, some amazing geological wonders and man made monuments. With the increasing pressure from human encroachment, all these elements are under stress and in turn are under depletion. Western ghats should be left untouched by human beings, to protect their future generations from getting short of resources, such as water, energy and clean air. The important elements of western ghats, which need protection are highlighted in the new version of Photo journal, Me Sahyadri Magazine.
 

 

““
 
Me Sahyadri – March 2019
 
कोयना खोरे लेणी मोहेमेचा सारांश :
मावळातील भाजे, बेडसे आणि कार्ले लेणी अप्रतिम आहेत. त्यामुळे या भागातील इतर लहान लेण्यांकडे फारसे कोणी फिरकत नाही. आम्ही चार समविचारी मित्रांनी मात्र या हरवलेल्या लेण्यांची शोधाशोध करण्याचे ठरवले. एकोणीसाव्या शतकात जेम्स बर्जेस आणि जेम्स फर्ग्युसन या दोन इंग्रज विद्वानांनी भारतातील लेणी धुंडाळली होती. त्यांनी १८८० साली "केव्ह टेम्पल्स ऑफ इंडिया" या पुस्तकाचे प्रकाशन केले. या पुस्तकात मावळातील लहान लेण्यांचा फारसा तपशिल नसला तरी, या मावळातील इतर लहान लेण्यांबद्दल ५-६ वाक्यांमध्ये आम्हाला त्रोटक का होईना माहिती मिळाली. त्यांनी उल्लेख केलेली, काही ठिकाण सापडली, तर काही ठिकाण काहीही केल्या सापडेनात. कदाचित न सापडलेली ठिकाण नष्ट झाली असावीत.
ग्रामीण मावळ लेणी शोध मोहिमेच्या धरतीवर आम्ही कराड जवळ असलेल्या अल्प परिचित लेण्यांना भेट देण्याचे ठरवले. मावळ लेणी मोहिमेतील अनुभवाचा उपयोग कोयना भागातील लेणी धुंडाळायला उपयोग झाला. आमच्या संघात विवेक काळे, अमेय जोशी, जितेंद्र बंकापुरे, साईप्रकाश बेलसरे, मिलिंद लिमये , आणि निनाद बारटक्के असे हुरहुन्नरी भटके सामिल झाले. पोफळीच्या सदफ कडवेकर ची मदत मिळाली.
शोध मोहिमेत लागणाऱ्या खाऊची सोय करणे, विषय आणि ठिकाणाचा आधी अभ्यास करणे, प्रवासाची सोय करणे, गावकऱ्यांकडे लेण्यांबद्दल चौकश्या करणे, मोहिमे दरम्यान गचपणातुन वाट शोधणे, लेण्याच्या अवशेषांची चित्रे/नकाशे काढणे, छायाचित्रे काढणे, जि. पि. एस. यंत्रावर वाटेबद्दल माहिती नोंदवणे, लेण्यात लहान बारकावे शोधणे, लेण्यांचे विश्लेषण करणे, नोंदी करणे, अशी वेगवेगळ्या प्रकारची काम वाटुन घेण्यात आली. प्रत्येक ठिकाणी जाताना, घरचा अभ्यास करावा लागला. जुनी पुस्तके, नकाशे धुंडाळले गेले. गावातल्या मित्रांची मदत झाली. गावागावात चौकश्या केल्या. गडद, लेणे, गुहा, कपार, भोगदा, विहार, पांडवांनी एका रात्री बनवलेली गुहा असे अनेक शब्द वापरुन चौकश्या झाल्या. बकऱ्या, गाई घेऊन डोंगरात फिरणारे गुराखी मात्र दरवेळेला मदतीला धाउन आले. वाटांचे आणि दिशांचे अंदाज मिळाले. जुजबी माहिती घेऊन ठिकाण शोधणे या प्रकाराचा चांगला सराव झाला.
कधी काटेरी करवंदींच्या खालुन खुप सरपटाव लागल तर कधी घसाऱ्यावर हात टेकावे लागले. लेण्यांमध्ये मोठे कोळी (स्पायडर), कातळ पाली, वटवाघळ, मधमाश्या, पाकोळ्या, घुबडं भेटले. आमच्या मुळे त्यांना उगाच त्रास झाला, असा अपराधीपणा वाटला. बहुतांश ठिकाणी कोणत्या ना कोणत्या प्रकारची जोखिम होती. वटवाघळ, लेण्यातील धुळ, काळोख, मधमाश्या, काटेरी वनस्पती, घसारा, गुहेतील ऑक्सिजन चा अभावआणि इतर न दिसणारे धोके यावर मात झाली. मोहिमेसाठी, विजेऱ्या, जि. पि. एस., मोजपट्या, दोऱ्या, लेजर यंत्र, नकाशे, गुगल मॅप, जाळीच्या टोप्या या सर्व जंत्रीचा उपयोग झाला. एकूण मिळुन नविन अपरिचित ठिकाण/वास्तु पहायला मिळाल्या, कोयनेचा भुगोल जरा अजुन नीट लक्षात आला. नविन प्रश्न पडले आणि नविन कोडी सोडवयाला मिळाली. तर्क वितर्क झाले.
About the Koyna Valley Cave exploration :
For last few years we have been exploring the MAVAL region of Pune district in search of ancient rock cut caves. Most of the caves are known and studied in depth by several researchers. While revisitng some of the lesser known rock cut caves we observed many new aspects of these caves which have been overlooked. At few places new rock cut caves were noticed which are not recorded in academic literature. We explored and found few beautiful places. The very concept of creating a hermit cave somewhere high up in the hills is fascinating. These places often are full of tranquility and nothing else. With very little architectural evidences and clues, the academicians have obviously ignored these places. It was James Fergusson and James Burgess, during their exhaustive study of “Cave temples of India, 1880” mentioned few of these hermits in Maharashtra.
With the little clues and exhaustive investigation, team of six members, Saprakash Belsare, Amey Joshi, Ninad Bartakke, Jitendra Bankapure, Milind Limaye and Vivek Kale started the exploration. The journey to locate, trek and analyse these hermit caves itself was fascinating. We met many villagers who were unaware of these places, but also met few shephards who were precisely aware of the hermits and gave us tentaive guidance. In line with Maval cave exploration, we visited Koyna valley for its recorded but less known rock cut caves. There is a very brief mention about the misceleneous caves of Maharashtra by James Fergusson and James Burgess in their work. Based on available information we decided to search these caves and monuments. The activities were planned. The food, travel , track exploration in difficult and routes full of foliage, enquiring the villagers about the caves, drawing skecthes and maps, photography, GPS data collection, making notes and analysing the information, observing the minor details of the caves etc activites were distributed amongst the team members.
We met many bats, owls, geckos, lizards, large spiders, martins, honeybees during the treks. Often we felt sad that we disturbed them to see the caves. Most of these places are hazardous due to pitch darkness, bats, dust, thorny plants, honeybees, low oxygen level in caves and rock patches etc. The high intensity torches, GPS tool, measuring tapes and measuring laser tool, Honeybee protection caps, maps, google maps, photographs etc were useful during the mission. In this photoessay, I have compiled the information and photographs of Nathachi Paga caves, in Koyna Valley.


 

 

““ 
The banner has been published here to improve the awareness of the trekkers and tourists visiting the various mountain forts, mountains in north western ghats. Please avoid accidents, by following good outdoor ethics such as no swimming in cisterns at mountain forts, no rock climbing without proper technical equipment and expertise. Please do not adventure, trek with any group or individually without understanding the risks associated. The frequency of the solo trekker fatalities have increased recently. Please strictly avoid solo treks. Please also avoid treks to mountains in large commercial groups, as it leads to damage to biodiversity of these high elevation ecological islands. Please respect the wildlife and biodiversity of the region. This has become more important as the ever increasing human interference is leading to severe damage to fragile ecosystems. Please be aware of the wildlife and biodiversity of the mountains before visiting these mountains. Please follow outdoor ethics. Follow ASI and Forest department rules. The concept of use of symbols for outdoor ethics was conceived and designed by "Sahyadri Trekker Bloggers Group".
 
 

 

 
1. Karad-Chiplun trade route Map, Maharashtra, India
 
 

 

 
2. Map, Koyna Valley Caves, Satara district, Maharashtra, India
 
कोयना नदीचा उगम महाबळेश्वर येथे होतो. पुढे दक्षिणेकडे पण घाटमाथ्याजवळच कोयनानगर येथे या नदीवर धरणाची भिंत आहे. इथ पर्यंत उत्तर दक्षिण प्रवास करत आलेली कोयना नदी येथुन पुढे मात्र पश्चिम पुर्व अशी वाहु लागते. कोयनानगर ते कराड या पश्चिम पुर्व पठारी भागातुन जाताना या नदिच्या दोन्ही बाजुस म्हणजे उत्तरेला आणि दक्षिणेला डोंगररांगा आहेत. कोयना नदीच्या उत्तरेकडे असल्या डोंगररांगेत असलेल्या नाथाची पाग लेण्याची माहिती या सदरात मांडली आहे. सदर लेणी नाथाची पाग गावाजवळ असलेल्या डोंगरात आहेत. प्राचिन काळी अंदाजे २००० वर्षांपुर्वी भारताचा व्यापार इजिप्त, ग्रीक राज्यांबरोबर होत असे. दक्खन च्या पठरावरुन वस्तु कोकणातील बंदरंपर्यंत पोहोचवल्या जात. तेथुन पुढे समुद्रमार्गे ब्यापार होत असे. कराड हे महत्वाचे व्यापारी केंद्र होते. येथुन माल कोकणापर्यंत चिपळुण आणि इतर ठिकाणाच्या खाड़्यांपर्यंत पोहोचत असे. या व्यापारी मार्गा च्या आजुबाजुला अनेक ठिकाणी बुद्ध लेणी पहावयास मिळतात.
Koyna river originates at Mahabaleshwar. It has very large dam built on it at koynanagar in Patan tehsil of Satara district. After Koynanagar the river flows towards east before it reaches Karad. This region of Koyananagar to Karad is here considered as Koyna valley. The river flows through a flat basin flanked by hill ranges on either side of it. In this photoessay, one of the caves on the northern side hill range is discussed. Out of six lesser known caves in this northern hill range facing Koyna, Nathachi Paga is one of the most less visited rock cut caves. The caves are located near the village Nathachi Paga. In ancient India about 2000 years back India used to trade with other western civilisations such Persia, Greece and Egypt. The trade used to be carried out by road from Deccan plateay through a trade center till the ports on west coast. The goodswere then transported through sea route to Egypt, Greece etc. The land route from deccan plateu to west coast was decided based on the convenience. Karad was important trade center on the deccan plateau. The goods were transported from Karad to Chiplun and other Konkan ports through Koyna valley and the pass through the wetsern ghats. Hence many buddhist caves can be seen around the Koyna valley due to this trade route from Karad to Chiplun.
 

 

 
3. Aerial Map, Nathachi Paga Caves, Satara district, Maharashtra, India
 


 

 

 
4. Layout – Nathachi Paga Caves, Satara district, Maharashtra, India
 
कोयनानगर-कराड रस्त्यावरुन थोडे आत पाटण – चाळकेवाडी रस्त्यावर नाथाची पाग एक गाव आहे. या गावाच्या डोंगरात नाथाची पाग लेणी आहेत. नाथाची पाग हे एक डोंगरावर वसलेले गाव आहे. लेणी डोंगराच्या आतल्या बाजुला आहे. लेणी दुरुन दिसत नाहीत. अर्धा तास आडवे चालल्यावर आम्ही डोंगराच्या खोबणीत पोहोचलो. वाट सोपी अहे. येथे एक धबधबा आहे. लेण्याच्या डाव्या (दक्षिण) बाजुला एक विहार आहे. विहाराला एक मोठे दालन आहे. दालनाच्या दर्शनी भागात असलेले खांब आणि भिंत आता अस्तित्वात नाही. त्याच्या काही खुणा छतावर पहावयास मिळतात. एका बाजुला बाक आहे. डाव्या बाजुला एक कोनाडा आहे. असाच कोनाडा मागच्या भिंतीत दोन खोल्यांच्या मध्ये आहे. दालनाच्या मागच्या भिंतीत दोन खोल्या आहेत. खोल्यांमध्ये अडगळ आहे. या विहाराच्या उजव्या (उत्तर) दिशेला एक चैत्यगृह आहे. चैत्यगृहाचे छत सपाट आहे. चैत्यगृहात एक स्तुप आहे. लेण्याच्या दर्शनी भागाची पडझड झालेली दिसते. या लेण्यांना तामकणे लेणी असे सुद्धा संबोधतात.
Nathachi Paga is a village up on the hill little further to Ker which is near to Patan town on the way to Chalkewadi. The Nathachi Paga village is a small village located high up on the hill. The cave is at the lower level just below the village. One can reach there after a horizontal walk from the main road. The cave is located under a waterfall. There is a large vihar with two cells carved out in its back wall. There is a large hall of this vihar has 2 niches and 1 bench. The cells do not have any benches in it. The façade of the vihar is collapsed. There are indications in the roof that the façade had two large pillars and windows and a doorway to enter. On the right side (north) side of the vihar there is a Chaityagriha which has a stupa. The chaityagriha has flat ceiling and its façade also is broken. There are indications that there was a large doorway to enter the Chaityagriha from the front. These caves are also known as Tamkane caves.
 

 

 
5. Nathachi Paga Caves from distance, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
6. Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
7. Vihar, Nathachi Paga Caves, Satara district, Maharashtra, India
 
लेण्याच्या डाव्या (दक्षिण) बाजुला एक विहार आहे. विहाराला एक मोठे दालन आहे. दालनाच्या दर्शनी भागात असलेले खांब आणि भिंत आता अस्तित्वात नाही. त्याच्या काही खुणा छतावर पहावयास मिळतात. एका बाजुला बाक आहे. डाव्या बाजुला एक कोनाडा आहे. असाच कोनाडा मागच्या भिंतीत दोन खोल्यांच्या मध्ये आहे. दालनाच्या मागच्या भिंतीत दोन खोल्या आहेत. विहारातील प्रशस्त दालनाचा आकार ६ मीटर x ५.५ मीटर एवढा आहे. उंची अंदाजे २.२ मीटर आहे. दालनाच्या मागच्या भिंतीत असलेल्या खोल्या एक सारख्या असुन त्याचा आकार २ मीटर x २ मीटर x २ मीटर असा आहे. या खोल्यांच्या आत बाक नाहीत.
The cave has on its left side (South side) a large vihar with two cells carved out in its back wall. There is a large hall of this vihar has 2 niches and 1 bench. The cells do not have any benches in it. The façade of the vihar is collapsed. There are indications in the roof that the façade had two large pillars and windows and a doorway to enter. The hall is about 6 m wide, 5.5 m in length and 2.2 m in height. The left (south) side cell and the right (north) side cell are about 2 m wide, 2 m in length and 2 m in height.
 

 

 
8. Niche in the Vihar back wall, Nathachi Paga cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
9. Bench in Vihar hall, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
10. Cell in vihar, Nathachi Paga Caves, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
11. Cell, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
12. Niche in the Vihar, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
14. Façade of Vihar, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
विहाराच्या उजव्या (उत्तर) दिशेला एक चैत्यगृह आहे.. चैत्यगृहात एक स्तुप आहे. लेण्याच्या दर्शनी भागाची पडझड झालेली दिसते. चैत्यगृहाचे छत सपाट आहे. या चैत्यगृहात आणि दिगेवाडी, रुद्रेश्वर, येरफळ या चैत्यगृहात एक फरक आहे. दिगेवाडी, रुद्रेश्वर, येरफळ या चैत्यगृहांचे छत अर्धदंडगोलाकृती आहे. तर नाथाची पागा येथील चैत्यगृहाचे छत सपाट आहे. या इतर चैत्यांच्या पेक्षा नाथाची पागा येथील चैत्यगृह नंतर च्या काळातला असावा. येथे स्तुपावरची हर्मिका चांगल्या स्थितीत आहे. हर्मिका छतात कोरलेल्या छत्रीला जोडली अस्ल्याने ती शाबुत राहीली आहे. इतरत्र दिगेवाडी, रुद्रेश्वर आणि येरफळ येथे हर्मिका छताला जोडलेल्या नसल्याने तुटल्या आहेत. चैत्यगृहाचा आकार अंदाजे ३.४ मीटर ४ मीटर आहे. उंची २.७ मीटर आहे. स्तुपाचा व्यास १.४ मीटर आसुन त्याची उंची २.७ मीटर आहे. स्तुपाची पडझड झालेली आहे.
The chaityagriha is located immediately to right (north east) of the Vihar. The chaityagriha is about 3.4 m wide and 4 m in length. It is 2.7 m high. The cieing of this chaityagriha is flat unlike the apsidal roof of Digewadi, Yerphal and Rudreshwar caves. This indicates that this is a later cave as compared to the Digewadi, Yerphal and Rudreshwar caves. The stupa in this chaityagriha is about 1.4 meter in diameter and is 2.7 meter in height. The hermika or the capital of Stupa is intact and is attached to the roof. A circular umbrella is carved in the ceiling above the Hermika. Hermika and this umbrella are attached. This feature of attaching the hermika with roof has lead to the4 conservation of the Hermika here unlike other caves such as Digewadi, Yerphal and Rudreshwar caves. At these other caves the Hermika was not attached to roof and hence collapsed over the time period due to poor quality of rock (volcanic breccia). The chaityagriha had rectangular door way as eminent from the remains of the façade attached to the roof.
 

 

 
15. Chaityagriha, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
17. Stupa Hermika, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
18. Stupa, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
19. Stupa, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
20. Chaitya entrance broken facade, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
21. Chaityagriha flat ceiling, Nathachi Paga Caves, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
22. Water mill pump, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
23. Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
24. Natural water cistern, Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 

 

 
25. Nathachi Paga Cave, Satara district, Maharashtra, India
 
 
 
References :
1. Cave temples of India, London, 1880, Fergusson James and Burgess James.
2. Gazetters of Bombay Presidency, Satara District, Volume XVIII, 1885.
3. Buddhist architecture of western India, 1981, S. Nagraju.
4. Caitya Halls: Evidence of a Rock-Cut Architectural Tradition in the Vicinity of Karāḍ, Southern Mahārāṣṭra, David Efurd, 2006
 
 


For any queries and suggestions contact at kale_v@rediffmail.com